Sanktuarium Maryjne w Mstowie
Już pod koniec XII wieku Mstów z pewnością posiadał własną parafię, którą zorganizowali kanonicy regularni wrocławskiego opactwa. Parafia obejmowała swoim zasięgiem teren dzisiejszej Częstochowy, Olsztyna, Żurawia, Rędzin, Małus, Krasic i Skrzydlowa. Najstarszy opis parafii zawiera dokument biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża, wydany 25 grudnia 1220 roku dla kanoników regularnych. Przed rokiem 1326 z parafii wyłączono Częstochowę oraz Żuraw, w 1552 roku Olsztyn, w 1624 roku Rędziny, w 1957 roku Krasice, w 1979 roku Małusy Wielkie, w 1984 roku Skrzydlów i w 1999 roku Konin. Obecnie do parafii należą: Mstów, Jaskrów, Kłobukowice, Kuchary, Latosówka, Łuszczyn, Rajsko, Siedlec, Gąszczyk, Srocko, Wancerzów i Zawada. Spisy świętopietrza z początku XIV wieku sugerują, że parafia posiadała wówczas nie wiele ponad tysiąc wiernych, akta wizytacyjne z 1636 roku mówią o 5 tysiącach, natomiast dzisiaj w parafii jest blisko 6 tysięcy wiernych Od 1917 roku parafia mstowska jest siedzibą dekanatu.
Pierwszy kościół w Mstowie, pod wezwaniem św. Augustyna, z fundacji Piotra Włostowic Pod koniec XII wieku kanonicy regularni wznieśli nowy kościół murowany, w stylu romańskim. Przyjmuje sie, że jego konsekracja miała miejsce w 1212 roku w czasie odbytego tu synodu biskupów. W pierwszej połowie XV wieku na miejscu starego, chociaż znacznie powiększonych fundamentach, wzniesiono nowy kościół, który w 1441 roku na synodzie w Łęczycy prymas Wincenty Kot podniósł do rangi kolegiaty, nadając mu tytuł Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W 1556 roku pożar zniszczył jednak kościół i wystrój jego wnętrza. Gruntowną restauracją kościoła zajął się prepozyt Andrzej Strzembosz.
On też sprawił do kościoła 7 nowych ołtarzy, wykonanych w warsztatach krakowskich przed 1636 rokiem. W 1655 roku kosciół zajmowały wojska szwedzkie, niszcząc i zabierając co cenniejsze rzeczy. W 1717 roku kapituła klasztorna podjęła decyzję budowy nowego kościoła, gdyż spękane mury świątyni na skutek pożaru, który miał miejsce w 1702 roku groziły zawaleniem. Budowę trójnawowej świątyni z transeptem, na planie dawnej romańskiej, rozpoczęto w 1718 roku, ukończono zaś w 1742 roku. Pracom patronował prepozyt Jan Władysław Zakrzewski. W latach 1742-1744 wzniesiono osiem ołtarzy wykonanych w warsztatach śląskich, w tym pełen majestatu ołtarz główny Wniebowzięcia Matki Bożej. Konsekracji koscioła dokonał 15 sierpnia 1748 roku biskup łucki Franciszek Kobielski. W latach 1752-1755, w ramach prac prowadzonych przez prepozyta Kozierowskiego, ołtarze zostały wyzłocone, a wnętrze kościoła otrzymało polichromię, której wykonawcą był malarz Andrzej Radwański.
W maju 1776 roku kościół uległ jednak pożarowi. Po pożarze odnawiał go prepozyt klasztoru i zarazem biskup pomocniczy archidiecezji gnieźnieńskiej Ignacy Augustyn Kozierowski. W 1801 roku pożar dotknął po raz kolejny świątynię, niszcząc dachy, sklepienia i malaturę. W 1914 roku kosciół i klasztor zajmowały wojska niemieckie, a rosyjskie zbombardowały, pozbawiając go majestatycznych wieżyć. Kościół podniósł z ruin i odrestaurował w latach 1925-1936 proboszcz Michał Maniewski. Nową serię prac restauracyjnych zainicjował w 1980 roku proboszcz Stanisław Borecki. Jego staraniem wymieniono m.in. okna oraz pokryto dach kościoła blachą miedzianą. Po powrocie do Mstowa kanoników regularnych prace kontynuowano.
W latach 1993-1997 wymalowano wnętrze (artysta Kazimierz Twardowski), przeprowadzono remont organów oraz wież kościelnych, odnowiono cztery barokowe konfesjonały, zabytkowe feretrony i krzyż z początku XVII wieku, rozpoczęto konserwację ołtarza głównego.
Przy parafii i kościele działały chór i orkiestra oraz bractwa: żebracze, św. Anny, Różańcowe, Szkaplerza świętego i św. Augustyna. Istnienie chóru i orkiestry poświadczają dokumenty począwszy od I połowy XVII wieku. Bractwo żebracze zostało założone w 1454 roku, bractwo św. Anny w 1592 roku, Bractwo Różańcowe w 1612 roku, Szkaplerza świętego w pierwszej połowie XVII wieku. Nie udało się ustalić daty założenia Bractwa św. Augustyna, aczkolwiek wydaje się, że było to najstarsze bractwo w parafii, duchowością i celami związane z regułą zakonną kanoników regularnych. Bractwa skupiały sporą liczbę osób, oddziaływując przez to na kulturę duchową i moralną parafii. Jedynym śladem po ich działalności są dzisiaj dokuemnty pergaminowe z przywilejami odpustowymi oraz krypty grobowe pod posadzką kościoła z licznymi trumnami zawierającymi zmumifikowane zwłoki członków - mężczyzn, kobiet, a czasem i dzieci.
Obraz Matki Bożej czczony w Mstowie jako cudowny i łaskami słynący jest rytowaną podobizną obrazu jasnogórskiego. Papierowy oryginał został naklejony na płótno, a następnie nałożony na lipową deskę o wymiarach 38 na 49 cm. Twarz Maryi i Jezusa pokryte są farbą olejną. Postacie święte osłania sukienka z blachy srebrnej, miejscami pozłacanej, na której zdobienia wykonano techniką trybowania i grawerowania. Spod sukienki widoczne są tylko twarze. Twarz Maryi jest owalna, lekko wydłużona, o regularnych rysach: łuki brwiowe silnie wygięte, oczy wąskie i wydłużone, nos prosty, usta miękko zarysowane, karnacja brązowo-złocista.
Na prawym policzku widnieją dwie ciemno-brązowe, biegnące ukośnie rysy. Twarz Dzieciątka jest lekko uniesiona i obrócona w prawą stronę, posiada delikatne rysy i karnację ugrową. Widoczne częściowo włosy są ciemnobrązowe. Nad głowami postaci Maryi i Jezusa zatknięto korony ozdobione na obręczach rautami i kokoszonami; kabłąki uformowane są z motywów roślinnych. Wokół głowy Maryi umieszczono podwójny nimb promienisty. Promienie są na przemian lekko skręcone, trójkątne, oddzielone od siebie sznureczkiem drobnych pereł. Sukienka okrywająca postaci jest dekorowana motywem roślinnym - wyginającymi się liśćmi akantowymi. Całość ozdobiona jest paroma sznureczkami drobnych pereł. Tło zmatowione radełkiem, w górnych narożnikach zachowuje symetryczny motyw ornamentalny skomponowany z małżowin i stylizowanych liści. Dolna część tła wydzielona wąskim wałeczkiem jest wypełniona literami hierogramu IHS. Pod literą H umieszczono serce ze strzałami. Pole środkowe odgraniczone półwałkiem pokrytym schematycznymi, zachodzącymi na siebie liśćmi. Wokół pola środkowego mieszczącego wizerunek Matki Bożej z Jezusem rozciąga się bordiura, która jest skomponowana z odcinków suchej wici akantowej o regularnych, esowatych skrętach. Pośrodku w zwieńczeniu rozłożona jest muszla z gołębicą podtrzymywana przez dwóch aniołów. Obraz umieszczony jest w złocistej ramie z motywami rocaille.
Strona Sanktuarium:
