Pierwsze wzmianki pisane o Płonce sięgają 1203 r. Książę Konrad Mazowiecki wystawił wówczas dokument nadający biskupowi płockiemu - Gunterowi, dobra ziemskie. Wymienił tam Płonkę dwukrotnie: jako wieś należącą do biskupa oraz jako miejscowość, w której biskup ma prawo do pobierania myta, czyli opłaty za przejazd przez most. Kolejne wzmianki pisane o Płonce pojawiły się dwieście lat później. Dokładnie nie wiadomo, kiedy parafia powstała. Znajdowała się na skrawku diecezji łuckiej w bliskim sąsiedztwie Mazowsza. Poczęli napływać tutaj osadnicy, głównie z Mazowsza. Powstały ośrodki kościelne w formie punktów dojazdowych i kaplic. Istnieje pisana wzmianka, że w 1446 roku Płonka była parafią. Nie posiadała wówczas odpowiedniego uposażenia w ziemie, co było jednym z warunków utworzenia pełnej parafii.

Dopiero w 1502 roku dziedzice: Paweł, Michał, Marcin, Stefan, Jan Płońscy zapisali kościołowi w Płonce czterdzieści mórg ziemi. W wielu późniejszych dokumentach datę tę uznaje się za czas powstania parafii. Płonka należała do dekanatu Bielsk Podlaski. Tak było do trzeciego rozbioru Polski w 1795 roku. Wówczas parafie diecezji łuckiej weszły w skład czterech diecezji: lubelskiej, łucko – żytomierskiej, wileńskiej i wigierskiej. Cały dekanat Bielsk Podlaski znalazł się w diecezji wigierskiej. W 1807 roku Białystok i tereny aż do Narwi i Lizy, czyli tak zwany obwód białostocki, wcielono do Cesarstwa Rosyjskiego. Granica przebiegała kilka kilometrów od Płonki i odcięła dwanaście wsi o nazwie Łapy od parafii Suraż. W 1818 roku Płonka weszła w skład diecezji augustowskiej czyli sejneńskiej, a w 1923 roku – diecezji łomżyńskiej.

Obraz Matki Bożej w Płonce został namalowany olejnymi farbami na płótnie przez Teodora Łosickiego, poświęcony przez księdza Bayera, natomiast do kościoła ofiarował go w 1658 roku miejscowy parafianin Bartłomiej Roszkowski. Od czasu umieszczenia go w głównym ołtarzu świątyni do objawień Matki Bożej „żadnych cudów i zjawienia łask Bożych z siebie nie wydawał”. Ożywienie religijne i zainteresowanie wiernych obrazem spowodowały dwa objawienia Matki Bożej.

Pierwsze objawienie miało miejsce u bogatego szlachcica parafii płonkowskiej nazwiskiem Płoński, u którego Katarzyna, osiemnastoletnia córka biednej wdowy posługiwała. Działo się to w dniu święta Matki Bożej śnieżnej, 5. sierpnia 1673 roku, gdy Katarzyna zajęta była ciężką pracą w sieni domu swoich gospodarzy. Po raz drugi niewiasta ukazała się Katarzynie w dniu Podwyższenia Krzyża Świętego tj. 14. września tego samego roku. Miało to miejsce w domu rodzinnym Katarzyny. Niezwykła niewiasta w powłóczystych szatach trzymała w jednej ręce krzyż, a w drugiej książkę. 17. września w obecności księdza proboszcza i licznych świadków dziewczyna opowiedziała dokładnie obydwa widzenia i ich treść. Objawiająca się Pani nawoływała do pokuty, poszanowania dni świętych oraz oddawania Jej czci w Obrazie Wniebowzięcia: Wielką cześć miejcie dla mojego obrazu w tym kościele. Po tym widzeniu nie było już dalszych.

Po objawieniach jakoby na ich potwierdzenie w kościele płonkowskim zaczęły dziać się niezwykłe zjawiska. Zarówno przy obrazie Matki Bożej, jak też nad kościołem, widywano nocą niezwykłą jasność, słyszano bicie dzwonów, czy też odczuwano niezwykłą woń płynącą od ołtarza, w którym umieszczony był obraz Matki Bożej. Wieść o objawieniach, jak też o niezwykłych zdarzeniach szybko się rozeszła. Do Płonki zaczęli przybywać wierni z różnych stron Polski, z Prus, z Litwy, Rusi, Galicji. Notowano liczne uzdrowienia.

Dnia 27. marca 1679 roku Biskup Stanisław Dąmbski, dekretem wydanym w Janowie, zezwolił na publiczny kult przy obrazie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Uznał też prawdziwość cudów otrzymanych przed obrazem Najświętszej Maryi Panny jako udowodnione. Zabronił pod najcięższymi karami kościelnymi poddawać w wątpliwość cudów oraz stawać przeciw czci Obrazu NMP będącego w płonkowskim kościele.

W 1446 roku istniała w Płonce placówka duszpasterska, przeto musiał znajdować się tam i kościół. Nie zachowały się o nim żadne wiadomości. Pierwszy znany kościół pobudowano w 1591 roku. Już w 1664 roku rozebrano go i przystąpiono do wznoszenia nowego. Prace trwały dziesięć lat. Świątynia stanęła przy skrzyżowaniu dróg z Sokół do Łap i z Tykocina do Poświętnego. W dniu 29. kwietnia 1678 roku biskup Kazimierz Zwierz dokonał konsekracji. Kościół był pod wezwaniem św. Michała Archanioła.

Zbudowano go z drewna. Był długi około 26 m, szeroki 10 metrów i wysoki 6 metrów. Dach pokryto gontami. Na frontonie kościoła wznosiła się wieża oraz kopuły nad dwiema kaplicami. W grudniu 1816 roku władze cywilne poleciły zamknąć kościół w Płonce. Na drzwiach wejściowych położono pieczęcie. Ksiądz odprawiał nabożeństwa w zakrystii, a wierni stali na zewnątrz. W 1876 roku kościół był „ zniszczony tak, że we wszystkich swoich częściach od dachu aż do fundamentów potrzebuje pośpiesznej reperacji. Jak na zewnątrz kościół wygląda ubogo, daleko gorzej wewnątrz”. W kilka lat potem rozpoczęto remont.

W 1905 roku rząd carski ogłosił tzw. ukaz tolerancyjny. Zapewniono ludności swobody obywatelskie i religijne. W kwietniu 1906 roku rozpoczęto zakładanie fundamentów pod kościół w Płonce, w czerwcu tego roku wykonano fundament. Dnia 8. lipca 1906 roku poświęcono kamień węgielny, a 24. sierpnia 1913 roku biskup A. Karaś konsekrował kościół. Świątynia posiadała trzy nawy i kaplicę. Zbudowano je w stylu neogotyckim. W 1944 roku cofające się wojska hitlerowskie wysadziły minami wieże. Spowodowało to zniszczenie dachu, sklepienia, organów i wyposażenia kościoła. Nienaruszona została tylko przednia część świątyni z prezbiterium, w tym kaplica Matki Bożej. Po wojnie przystąpiono do odbudowy. Prace trwały ponad dwadzieścia lat. Kolejny zryw przy odbudowie nastąpił po 1976 roku. Wyremontowano kaplicę Matki Boskiej, wyzłocono w niej ołtarz, położono boazerię, wstawiono nowe ławki. Zbudowano wokół kościoła kamienne stacje drogi krzyżowej, wzniesiono piętnaście kapliczek przy drodze do źródełka, figurę Matki Boskiej obok plebani i pomnik króla Jana III Sobieskiego na placu przy skrzyżowaniu dróg.

Obok starego kościoła, po stronie zachodniej, znajdowała się drewniana dzwonnica. Pobudowano ją w 1800 roku. Stoi tam do dzisiaj. Obecnie dzwony umieszczone są w wieżach. W 1967 roku na pamiątkę tysiąclecia chrztu zakupiono trzy dzwony i dano im imiona: św. Michał - 800 kg, Jan XXIII – 550 kg, Maryja – 300 kg.

Strona o Sanktuarium
dziedzictwo.ekai.pl/@@plonka_sanktuarium